Được thu giữa tài sản bảo đảm, bước ngoặt lớn trong xử lý nợ xấu ngành Ngân hàng
Ngân hàng thu nợ không còn chờ… kiện
Trong nhiều năm qua, nợ xấu luôn là “vết gợn” lớn nhất trong hệ thống ngân hàng Việt Nam. Khi người vay vi phạm nghĩa vụ trả nợ, theo quy định cũ, ngân hàng không được tự ý xử lý tài sản bảo đảm mà buộc phải khởi kiện ra tòa án, chờ bản án, quyết định có hiệu lực và tiếp tục chờ thi hành án dân sự để thu hồi tài sản. Vì chậm thu hồi vốn, ngân hàng rơi vào nợ xấu, gây hệ lụy tiêu cực lớn cho nền tài chính và nền kinh tế.
Số liệu các nhóm nợ ngành ngân hàng tăng cao những năm qua, gây tiêu cực đến nền kinh tế.
Mỗi vụ ngân hàng kiện đòi nợ trung bình kéo dài 3- 4 năm, trải qua nhiều cấp xét xử. Sau khi có bản án, tài sản bảo đảm (nhà, đất, máy móc...) phải chờ cơ quan thi hành án tổ chức bán đấu giá. Nhiều tài sản khi thu hồi đã mất giá 30- 50%, khiến ngân hàng thiệt hại lớn, còn nền kinh tế mất đi dòng vốn lưu thông.
Hệ quả là dòng vốn bị tắc nghẽn, ngân hàng phải trích lập dự phòng cao, làm giảm lợi nhuận, hạn chế cho vay mới. Còn doanh nghiệp lành mạnh chịu thiệt khi khó tiếp cận tín dụng giá rẻ. Đây chính là căn nguyên khiến nợ xấu chồng chất, tín dụng méo mó, kéo giảm tốc độ phục hồi kinh tế.
Ông Nguyễn Quốc Hùng, Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam từng thừa nhận: “Một vụ xử lý tài sản bảo đảm có thể kéo dài hơn cả một dự án đầu tư. Khi luật chưa cho phép ngân hàng chủ động thu giữ, mỗi bước đều bị tắc bởi thủ tục và tâm lý ngại va chạm”.
Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước, tính đến cuối năm 2024, tổng nợ xấu nội bảng của các tổ chức tín dụng đạt trên 733.000 tỷ đồng, chiếm gần 5,4% tổng dư nợ, mức cao nhất trong vòng 5 năm qua. Nếu cộng cả nợ xấu tiềm ẩn và nợ đã bán cho VAMC (Công ty Quản lý tài sản của các Tổ chức tín dụng Việt Nam, thuộc Ngân hàng Nhà nước), con số này có thể lên tới 1 triệu tỷ đồng.
Nợ xấu luôn là bài toán nan giải nhiều năm qua chúng ta chưa thể giải quyết triệt để. Với quyết tâm đổi mới tạo dòng vốn lưu thông mạnh trong nền kinh tế, phục vụ các mục tiêu lớn của đất nước, Đảng, nhà nước xác định ngành ngân hàng là mạch máu nền kinh tế, có vai trò hết sức quan trọng. Khi quyền xử lý tài sản để thu hồi vốn như trước đây còn chung chung, mơ hồ, thậm chí còn trao nhiều lợi thế cho bên vay, lợi dụng khe hở, nhây nhưa, kéo dài. Do đó phải có những quy định mạnh hơn, cụ thể hơn để ngân hàng không gặp khó.
Ngày 27/6/2025, Luật Sửa đổi bổ sung một số điều của Luật các tổ chức tín dụng ngày (Luật số 96/2025/QH2015) sửa đổi, bổ sung trên cơ sở Luật các tổ chức tín dụng 2024 chính thức có hiệu lực ngày 15/10/2025. Tại khoản 2, Điều 1, Luật (sửa đổi từ Điều 198, Luật các tổ chức tín dụng 2024) quy định cụ thể quyền thu giữ tài sản bảo đảm của tổ chức ngân hàng mà không cần thông qua khởi kiện, cũng như nghĩa vụ của bên đi vay tại các tổ chức tín dụng.
Bước ngoặt mang ý nghĩa lớn
Theo Điều 198a của Luật nêu: “Tổ chức tín dụng được quyền thu giữ tài sản bảo đảm khi bên vay hoặc bên bảo đảm vi phạm nghĩa vụ, nếu hợp đồng bảo đảm có thỏa thuận về quyền thu giữ, và biện pháp bảo đảm đã phát sinh hiệu lực đối kháng với bên thứ ba”. Nội dung cốt lõi của quy định trên, nếu người vay đã ký hợp đồng thế chấp hoặc cầm cố tài sản (nhà, đất, ô tô, máy móc, cổ phiếu, thiết bị sản xuất...) để bảo đảm khoản vay, thì ngân hàng có thể thu giữ tài sản này khi người vay không trả nợ đúng hạn, mà không cần phải khởi kiện ra tòa như trước.
Luật mới cho phép Ngân hàng được quyền chủ động thu giữ tài sản bảo đảm để thu hồi nợ chứ không còn chờ đi kiện.
Tuy nhiên, để bảo đảm công bằng, Luật quy định 6 điều kiện bắt buộc: Nghĩa vụ trả nợ đã đến hạn và bị vi phạm (theo Điều 299, Bộ luật Dân sự 2015); Hợp đồng bảo đảm có điều khoản thỏa thuận rõ ràng về quyền thu giữ; Biện pháp bảo đảm đã được đăng ký hợp pháp (hiệu lực đối kháng với bên thứ ba). Ví dụ, ghi rõ trong Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hoặc đăng ký giao dịch bảo đảm đối với cổ phiếu, ô tô, tàu, máy bay; Tài sản không đang bị tranh chấp hoặc kê biên; Ngân hàng phải thông báo công khai ít nhất 15 ngày trước khi thu giữ, đăng trên phương tiện thông tin đại chúng, niêm yết tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có tài sản, gửi văn bản đến người vay; Việc thu giữ phải có đại diện chính quyền địa phương chứng kiến, lập biên bản xác nhận.
Sau khi thu giữ, ngân hàng được phép bán đấu giá, tự bán, hoặc nhận tài sản để trừ nợ theo Điều 303, Bộ luật Dân sự 2015. Thứ tự thanh toán được ưu tiên theo Điều 199, Luật Các tổ chức tín dụng: chi phí bảo quản, chi phí xử lý, thuế phí phát sinh, rồi mới đến nợ gốc và lãi.
Theo Luật sư Nguyễn Thanh Biên (Đoàn Luật sư TP. Hồ Chí Minh) cho rằng: Luật quy định rõ trách nhiệm minh bạch, công khai và giám sát. Ngân hàng chỉ được thu giữ khi đủ điều kiện pháp lý và phải lập hồ sơ chứng minh. Mọi hành vi tự ý cưỡng chế, chiếm đoạt, sử dụng bạo lực đều bị cấm và có thể bị xử lý hình sự. Chính quyền cấp xã có trách nhiệm phối hợp, đảm bảo an ninh trật tự, chứng kiến việc thu giữ, tránh xung đột. Người vay hoặc bên bảo lãnh có quyền khiếu nại nếu cho rằng ngân hàng thu giữ sai quy định. Luật sư Biên cho rằng, quy định mới rất chặt chẽ, văn minh và có ý nghĩa lớn đối với ngành ngân hàng cũng như người đi vay.
Văn Kỳ
Nguồn: Báo Công lý